Οι πλαστικές συσκευασίες κάνουν κάτι περισσότερο από το να διατηρούν τα φαγητά μας φρέσκα στα ράφια. Οι Manoj Dora και Ελένη Ιακωβίδου* εξηγούν ότι η άμεση μείωση του πλαστικού δεν είναι τόσο βιώσιμη όσο νομίζουμε, γιατί για να είναι ευεργετική, πρέπει να συντομεύσουμε τις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων.
Υπήρξε μια αύξηση της ευαισθητοποίησης για τη ζημία που προκαλεί η ρύπανση των πλαστικών στον πλανήτη μας από την εφεύρεση του πλαστικού και αυτό προκάλεσε πολλές εκστρατείες για την αφαίρεση των πλαστικών μίας χρήσης από την καθημερινή μας ζωή.
Και φυσικά, αυτό επεκτάθηκε και στις συσκευασίες τροφίμων. Την αρχή έκανε ένα σουπερμάρκετ Waitrose στην πόλη της Οξφόρδης που ξεκίνησε πρόσφατα μια δοκιμή χωρίς πλαστικά πακέτα.
Πολλοί άνθρωποι γκρινιάζουν για τη μεγάλη ποσότητα συσκευασιών που χρησιμοποιούν τα σουπερμάρκετ, ειδικά για φρούτα και λαχανικά, τα περισσότερα από τα οποία έχουν τη δική τους φυσική προστασία. Ωστόσο, ένας σημαντικός λόγος που τα σουπερμάρκετ χρησιμοποιούν τόσο πολύ συσκευασίες είναι για να προστατεύουν τα τρόφιμα και να αποτρέπουν να πηγαίνει χαμένο φαγητό και να γίνεται απόβλητα – ειδικά με φρέσκα τρόφιμα. Η πλήρης αφαίρεση του πλαστικού από την τροφοδοσία μας μπορεί να μην είναι η καλύτερη λύση όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και τη διατήρηση πολύτιμων πόρων.
Οι αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων είναι σύνθετα δίκτυα με πολλά μέρη. Μόνο στην Ευρώπη, 12 εκατομμύρια αγροκτήματα παράγουν γεωργικά προϊόντα τα οποία υποβάλλονται σε επεξεργασία από περίπου 300.000 εταιρείες τροφίμων και ποτών. Στη συνέχεια διανέμονται από 2,8 εκατομμύρια λιανοπωλητές τροφίμων και υπηρεσίες τροφίμων, εξυπηρετώντας περίπου 500 εκατομμύρια καταναλωτές.
Τα τρόφιμα συνήθως ταξιδεύουν από τα χωράφια όπου παράγονται σε εγκαταστάσεις αποθήκευσης για επεξεργασία. Στη συνέχεια αποθηκεύονται έως ότου χρειαστεί. Στη συνέχεια συσκευάζονται, μεταφέρονται και διανέμονται σε καταστήματα, όπου διατίθενται στην αγορά, πριν αγοραστούν και καταναλωθούν. Αυτός ο χρόνος ποικίλει, ανάλογα με το πού παράγονται και πόσο καιρό μένουν στο ψυγείο ή στο ντουλάπι κάποιου.
Η πλαστική συσκευασία χρησιμοποιείται στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων επειδή υποστηρίζει την ασφαλή διανομή τροφίμων σε μεγάλες αποστάσεις και ελαχιστοποιεί τα απορρίμματα τροφίμων διατηρώντας τα τρόφιμα φρέσκα για περισσότερο χρόνο. Μια ανασκόπηση των μελετών του 2016 σχετικά με τα απόβλητα τροφίμων διαπίστωσε ότι 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων σπαταλούνται κάθε χρόνο στην ΕΕ – δηλαδή 173 κιλά ανά άτομο κάτι που ισούται με περίπου το 20% των παραγόμενων τροφίμων. Η ελαχιστοποίηση αυτής της σπατάλης είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και για την επισιτιστική ασφάλεια.
Περισσότερο από το 50 τοις εκατό των απορριμμάτων τροφίμων πραγματοποιείται στα νοικοκυριά και σχεδόν το 20 τοις εκατό σπαταλάται κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας. Η πλαστική συσκευασία μπορεί να είναι απαραίτητο κακό για τη μείωση αυτού του υψηλού επιπέδου απορριμμάτων τόσο στο σπίτι μας όσο και στην παραγωγή. Ορισμένοι παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον προσδιορισμό του πόσο χρήσιμη είναι η πλαστική συσκευασία στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, καθώς έχει τη δυνατότητα να συντηρεί τρόφιμα και να αποτρέπει τη σπατάλη της.
Για παράδειγμα, η χρήση μόλις 1,5 g πλαστικής μεμβράνης για τη συσκευασία ενός αγγουριού μπορεί να παρατείνει τη διάρκεια ζωής του από τρεις ημέρες σε 14 ημέρες και η πώληση σταφυλιών σε πλαστικές σακούλες ή δίσκους έχει μειώσει τη σπατάλη σταφυλιών στο κατάστημα κατά 20%.
Πολλά τρόφιμα μεταφέρονται με αέρα, οπότε η παράταση της διάρκειας ζωής του έχει σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον. Ελαχιστοποιεί τα απόβλητα και εξοικονομεί όλους τους πολύτιμους πόρους που περιλαμβάνονται από το αγρόκτημα μέχρι το ράφι. Πρόσφατες εκτιμήσεις από το Zero Waste Scotland δείχνουν ότι το αποτύπωμα άνθρακα των παραγόμενων απορριμμάτων τροφίμων μπορεί να είναι υψηλότερο από αυτό του πλαστικού. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι 456.000 τόνοι απορριμμάτων τροφίμων που παράγονται σε σκωτσέζικα νοικοκυριά συμβάλλουν σε περίπου 1,9 εκατομμύρια τόνους εκπομπες CO₂, τρεις φορές υψηλότερες από αυτές των 224.000 τόνων πλαστικών απορριμμάτων που παράγονται.
Η πλαστική συσκευασία διατηρεί την ποιότητα και την ασφάλεια των τροφίμων. Τρόφιμα που είναι φυσικά τυλιγμένα στο δικό του δέρμα και μπορούν να μεταφερθούν και να καταναλωθούν με ασφάλεια χωρίς την ανάγκη για πλαστική συσκευασία μίας χρήσης συχνά τραβούν την προσοχή. Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι αυτά τα προϊόντα φαίνεται να είναι βιώσιμα μόνο όταν υπάρχουν μικρές αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων. Όταν τα τρόφιμα μεταφέρονται από μακριά, όπως είναι πολλά, το πλαστικό μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προστασία του από το να γίνει απόβλητο.
Επιπλέον, η πλαστική συσκευασία είναι πιο ευέλικτη και ελαφρύτερη από τις εναλλακτικές λύσεις όπως το γυαλί και το χαρτόνι. Αυτό μειώνει το κόστος μεταφοράς και τις εκπομπές άνθρακα που συνοδεύουν αυτή τη μεταφορά.
Το να αφαιρέσουμε απλά το πλαστικό από τη συσκευασία τροφίμων δεν είναι τόσο βιώσιμο όσο νομίζουμε. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου η πλαστική συσκευασία μπορεί να είναι επωφελής για τη μείωση των απορριμμάτων. Όμως, οι πωλητές τροφίμων πρέπει να σκεφτούν τρόπους μείωσης και επαναχρησιμοποίησης του πλαστικού, όπου είναι δυνατόν.
Για να μειωθεί η ποσότητα πλαστικού που απαιτείται, πρέπει να αναπτυχθούν βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων, καθώς αυτό περιλαμβάνει πολύ λίγους μεσάζοντες μεταξύ του τόπου παραγωγής των τροφίμων και του τόπου αγοράς και κατανάλωσης. Μπορεί να σημαίνει μετάβαση σε πιο εποχιακές δίαιτες. Οι αγορές των αγροτών, οι καλλιεργητές που βασίζονται στην κοινότητα και τα συστήματα παράδοσης καλαθιών βοηθούν στη σύνδεση των καταναλωτών με την παραγωγή των τροφίμων τους και μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη μείωση της συσκευασίας και των απορριμμάτων τροφίμων.
Η πρόκληση εδώ είναι πώς μπορεί να κλιμακωθεί με τρόπους που είναι οικονομικά εφικτοί. Οι περισσότεροι πωλητές θα έχουν οικονομικές ανησυχίες που επηρεάζουν τον τρόπο χρήσης του πλαστικού. Συχνά δεν χρησιμοποιείται μόνο για συντήρηση, αλλά και για το μάρκετινγκ και την επιθυμία των λιανικών πωλήσεων να κάνουν τους ανθρώπους να αγοράσουν περισσότερα (όπως πολυσυσκευασίες), κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σπατάλη.
Μια άλλη λύση είναι να αναπτυχθεί ένα πιο κυκλικό οικονομικό μοντέλο όπου το πλαστικό επαναχρησιμοποιείται και ανακυκλώνεται πολύ περισσότερο. Αυτό έχει οικονομική και περιβαλλοντική λογική.
Νέες επίσης, βιολογικές συσκευασίες που μπορούν να έχουν τον ίδιο ρόλο με το συμβατικό πλαστικό όσον αφορά την προστασία των τροφίμων και την πρόληψη της σπατάλης τροφίμων – και θα μπορούσαν επίσης να είναι βιοαποικοδομήσιμες. Ωστόσο, παραμένουν πολλά ερωτήματα σχετικά με το αν τα πλαστικά με βάση το βιολογικό περιβάλλον είναι πραγματικά βιώσιμα μακροπρόθεσμα, ειδικά εάν απαιτούνται τεράστιες ποσότητες πόρων για την παραγωγή τους.
Μέχρι να αναπτυχθεί μια βιώσιμη εναλλακτική συσκευασία, οι μεγάλοι λιανοπωλητές θα συνεχίσουν να βασίζονται στο πλαστικό για να προστατεύσουν τα τρόφιμα από τη σπατάλη. Το ίδιο το πλαστικό είναι ένα πολύ χρήσιμο υλικό. Πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε πιο αποτελεσματικά και πιο φειδωλά σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά δεν πρέπει να το ξεφορτωθούμε εντελώς.
*Η Manoj Dora είναι φοιτήτρια στη Λειτουργία και Διαχείριση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας στο Πανεπιστήμιο Brunel στο Λονδίνο ενώ η Ελένη Ιακωβίδου, λέκτορας περιβαλλοντικής διαχείρισης στο Πανεπιστήμιο Brunel στο Λονδίνο.
